POLSKIE OGRODY BIBLIJNE
Na amerykańskiej stronie internetowej wśród ogrodów biblijnych z całego świata znalazły się również polskie Ogrody biblijne, do których tworzenia przyczynił się Wydział Biotechnologii i Ogrodnictwa:
http://www.materializingthebible.com/biblical-gardens.html
Ogród biblijny to teren zieleni, którego głównym celem jest popularyzacja treści zawartych w Biblii. Jest to ogród dydaktyczny, tematyczny i symboliczny. Może być też ogrodem sensorycznym, to jest takim, który wpływa na wszystkie zmysły człowieka. Ogrody biblijne są tworzone w różnych krajach Europy, w USA, Kanadzie i Australii.
Najwspanialszym wzorem dla twórców ogrodów biblijnych jest Rezerwat Krajobrazu Biblijnego w Neot Kedumim w Izraelu, a więc utworzony na terenie, gdzie rozgrywały się wydarzenia przedstawione w Biblii. Zajmuje on 250 ha i wprowadza w świat dziko rosnących roślin Izraela. Uprawia się też tam zboża i drzewa owocowe starożytnymi metodami, pokazane są zagrody zwierząt, urządzenia gospodarcze oraz budynki mieszkalne z czasów biblijnych. Obiekt można zwiedzać wzdłuż kilku proponowanych tras przemieszczając się elektrycznymi pojazdami.
Główne zadanie ogrodów biblijnych to popularyzacja Pisma Świętego, ale też tworzenie miejsc ciszy, wypoczynku, modlitwy, kontemplacji. Ogrody biblijne mogą być też miejscem rekolekcji, spotkań młodzieży, służyć jako pomoc dydaktyczna dla szkół w dziedzinie religii i roślinoznawstwa śródziemnomorskiego oraz Azji Mniejszej. W niektórych z nich prowadzi się zajęcia terapeutyczne dla niepełnosprawnych. Zauważono, że pojawienie się ogrodu biblijnego znacznie podnosi walory turystyczne danej miejscowości. Ogrody te stają się jej wizytówką, miejscem ważnych spotkań, imprez kulturalnych i integracji społecznej miejscowej ludności.
W Biblii wymienionych jest około 230 gatunków roślin, a 7 wśród nich uważa się za ważniejsze ze względu na to, że są bardzo często przywoływane i mają duże znaczenie gospodarcze. Są to: winorośl, oliwka, figa, granat, palma daktylowa, pszenica i jęczmień. Z tego względu rośliny te powinny się znaleźć w każdym ogrodzie biblijnym a pozostałe sadzi się lub sieje w miarę posiadanych możliwości związanych z przechowywaniem ich zimą.
Ogrody biblijne w Polsce
W Polsce jako pierwsze powstały kolekcje roślin biblijnych. W roku 2000 na bazie zgromadzonych roślin biblijnych w ramach przygotowywanej pracy doktorskiej taką kolekcję otwarto na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie. W tym samym czasie bazując na gatunkach roślin zgromadzonych w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie także utworzono taką kolekcję. Podobna była geneza trzeciej kolekcji roślin biblijnych w Ogrodzie Botanicznym w Lublinie, którą udostępniono zwiedzającym w roku 2003. Zakładanie wszystkich wymienione trzech ekspozycji wspomagała autorka tej pracy. W roku 2006 kolekcję roślin biblijnych utworzono w arboretum w Bolestraszycach koło Przemyśla. Otwarcie pierwszego w Polsce ogrodu biblijnego miało miejsce 24 czerwca 2008 roku w Proszowicach koło Krakowa. Ogród znajduje się przy ośrodku Caritas. Projektantami jego są: Zofia Włodarczyk pisząca ten artykuł i dr architekt Leszek Bylina, oboje pracownicy Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie. Ogród zajmuje 0,10 hektara powierzchni. Zdobią go rzeźby z brązu, które są dziełem Karola Badyny – profesora Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Są to: gołębica powracająca do arki Noego, woda wypływająca ze skały i laska pasterska oraz gorejący krzew Mojżesza. Są tam też symbole Starego i Nowego Testamentu – menora i krzyż wykonane z bukszpanu i starannie przycinane. Ogród ten obok funkcji głównej – przekazu treści biblijnych stanowi reprezentacyjne otoczenie budynku, jest też miejscem zajęć dla 30 osób niepełnosprawnych, którzy są podopiecznymi tego ośrodka. Osoby te bardzo lubią pracę i odpoczynek w ogrodzie biblijnym. Uważają ten ogród za wyjątkowe miejsce, zachowują się w nim ciszej niż w innych miejscach, zwracają uwagę, gdy ktoś rzuci śmieci i chętnie opowiadają o tym, co nowego się w nim pojawiło. Ogród ten, podobnie jak kolejno powstały ogród w Myczkowcach, wpisał się w nurt turystyki specjalistycznej ze względu na tematykę biblijną. Został też włączony w szlak farmaceutyczny.
Drugi Ogród biblijny powstał w Ośrodku Wypoczynkowo-Rehabilitacyjnym w Myczkowcach należącym do Caritas Diecezji Rzeszowskiej. Ośrodek ten położony jest w Bieszczadach w południowo-wschodniej Polsce. Otwarto go 18 maja 2010 na 90. urodziny papieża Jana Pawła II. Zajmuje 1 hektar powierzchni. Projekt wykonała pisząca ten artykuł Zofia Włodarczyk. Ogród jest zapleczem dydaktycznym dla odbywających rekolekcje oraz dla różnego rodzaju spotkań religijnych. Poza tym jest atrakcją dla dzieci, które w tej okolicy przebywają w czasie wakacji na koloniach. Od pierwszego roku istnienia stał się też miejscem organizowania konferencji pod ogólnym hasłem „Ku lepszemu rozumieniu Pisma Świętego”. Od dwóch lat odbywają się one dwa razy w roku. Ogród zawdzięcza swoje powstanie projektowi finansowanemu przez Unię Europejską. Liczba odwiedzających turystów co roku wzrasta i w latach 2010-2015 wynosiła kolejno: 55, 70, 72, 72, 80, 76 (do połowy września) tysięcy gości. Odwiedzają go corocznie również turyści z zagranicy z ponad 30 krajów, a liczba liczba wynosi około 1500 rocznie. Trzeci ogród biblijny znajduje się w Chorzowie na terenie Śląska przy kościele parafialnym św. Jadwigi Śląskiej. Otwarty został 19 maja 2013. Jego powierzchnia wynosi 0.10 hektara. Projektował go mgr inż. Marcin Gomerski – absolwent Katedry Roślin Ozdobnych, Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, który pracował nad tematem roślin biblijnych w Kole Naukowym Ogrodników pod kierunkiem piszącej ten artykuł. Ogród jest odwiedzany przez turystów oraz wykorzystywany do katechez nie tylko przez katolików, ale również przez parafian kościoła protestanckiego. Jest położony w samym centrum miasta przy ruchliwych ulicach, przy węźle komunikacyjnym i dlatego często odwiedzają go ludzie przypadkowo przechodzący obok kościoła. Szczególnym zwyczajem stało się odwiedzanie ogrodu po niedzielnych Mszach świętych. Ogród chętnie odwiedzają nowożeńcy tuż po udzieleniu sobie sakramentu małżeństwa w tutejszym kościele, a także dzieci po przyjęciu pierwszej komunii. Czwarty Ogród biblijny oddano do użytku 28 czerwca 2015 roku w Muszynie na południu Polski niedaleko granicy ze Słowacją. Ogród ten usytuowany jest obok kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Józefa. Ma powierzchnię 1,30 hektara i składa się z kilku segmentów o zróżnicowanej tematyce. Zbudowano go podobnie jak ogród w Myczkowcach z udziałem funduszy unijnych.
Kompozycja polskich ogrodów biblijnych
Kompozycja polskich ogrodów biblijnych została zdeterminowana kształtem i wielkością powierzchni, która w każdym z przypadków była ograniczona i narzucona. Ogród biblijny w Proszowicach można nazwać ogrodem kieszonkowym ze względu na niewielką powierzchnię otoczoną ze wszystkich stron zabudowaniami. Udało się skorzystać z tzw. krajobrazu zapożyczonego i na końcu głównej osi ogrodu widoczna jest zamykająca ją wieża kościelna, choć kościół znajduje się z dala, po drugiej stronie ruchliwej ulicy. Ogród jest kwaterowy, a poszczególne partery otoczone są obwódkami bukszpanowymi.
W ogrodzie biblijnym w Myczkowcach, który leży na terenie charakteryzującym się wydłużonym kształtem zaprojektowano ścieżkę w kształcie meandru greckiego wymuszającą kierunek zwiedzania. Pas ziemi o długości 240 metrów i szerokości od 10-20 metrów podzielono ścieżką na dwadzieścia pięć wnętrz. Jeden dłuższy i jeden krótszy bok obramowany jest pnączami porastającymi kraty, a wzdłuż drugiego długiego boku rosną pojedyncze stare drzewa. Tematycznie aranżacje ogrodowe układają się w przedstawioną chronologicznie historię zbawienia. Początkowe instalacje ukazują wybrane wydarzenia ze Starego Testamentu, a następnie drzewo rodowe Jezusa prowadzi do obrazów zaczerpniętych z Nowego Testamentu.
Głównym elementem kompozycji ogrodu biblijnego w Chorzowie jest figura koła, która powtarza się zamykając kilka tematów biblijnych. Raj, pustynia i góra Nebo to instalacje dotyczące Starego Testamentu, kolejno znak ryby, nauka Jezusa i ogród oliwny obrazują wydarzenia z Nowego Testamentu.
Ogród biblijny w Muszynie zajmuje teren o kształcie kwadratu o boku 40 metrów i przylegającego doń prostokąta, który podzielono na cztery mniejsze kwadraty. Każde z tak wytyczonych wnętrz otrzymało swą nazwę. Są to: ogród historii zbawienia, ogród krajobrazów biblijnych, winnica pańska i nauka proroków, dziecięcy ogród biblijny i ogród zakochanych. Pierwszy ogród jest kwadratem, w który wpisano okrąg utworzony z bukszpanu. W tej części przedstawiono biblijną historię zbawienia poprzez instalację 64 tematów. W centrum umieszczono rzeźbę przedstawiającą Nową Jerozolimę opisaną w Apokalipsie św. Jana. Kolejny przedstawia miniaturowy układ wodny Izraela, a więc Jezioro Galilejskie, rzekę Jordan i Morze Martwe oraz pustynię. Ogród Proroków wraz z winnicą obrazuje znaczną część ksiąg Starego Testamentu – pisma prorockie i poruszaną w nich na ogół mało znaną tematykę społeczną. Następne to mały ogród dla dzieci i jako ostatni ogród dla zakochanych. Ten ostatni jest zaprojektowany jako labirynt z grabu, którego ścieżki prowadzą do centrum, w którym z bukszpanu utworzono zarys ryby – symbol chrześcijan. Całe założenie otoczone jest z trzech boków żywopłotem, a wzdłuż czwartego posadzono pnącza. Jest to największy z polskich ogrodów biblijnych i posiadający liczne rzeźby profesora Karola Badyny. Od chwili otwarcia, czyli przez okres dwóch i pół miesiąca odwiedziło go prawie 40 tys. osób.
Cechy wspólne wszystkich polskich ogrodów biblijnych
We wszystkich ogrodach posadzono co najmniej 120 gatunków roślin wymienionych w Biblii. Wszystkie rośliny posiadają nazwy naukowe a obok nich umieszczono cytaty biblijne zawierające nazwę tych roślin. We wszystkich ogrodach znajdują się aranżacje wodne obrazujące wydarzenia biblijne, w których woda ma znaczenie dosłowne lub symboliczne, np. rzeka Jordan, Jezioro Galilejskie, przejście przez Morze Czerwone, studnia Jakuba, woda wypływająca spod Tronu Baranka i.t.p. Wykonano też miniaturowe aranżacje pustyni, winnicy i pól. Umieszczono symbole takie jak: menorę, krzyż, litery A i Ω, rybę, węża na palu, gorejący krzew. W każdym ogrodzie rozmieszczono ławki. Dla trzech ogrodów opracowano przewodnik książkowy, a w jednym zastosowano dodatkowo aplikację elektroniczną opartą na znakach Quer. W każdym z nich zatrudniony jest ogrodnik i osoba oprowadzająca po ogrodzie.
Niezależnie od tego, czy położenie ogrodu, jest związane z sąsiedztwem budowli sakralnej, czy nie, tworzy on scenerię sprzyjającą wyciszeniu i kieruje myśli zwiedzających w sferę sacrum. Duża liczba odwiedzających, wskazuje na to, że ogrody biblijne są interesującymi elementami w turystycznej i pielgrzymkowej przestrzeni Polski. Dwa największe ogrody wyraźnie ożywiły zainteresowanie turystów miejscowościami, w których się znajdują. Są to Myczkowce i Muszyna. Ogrody położone w środku miasta w Proszowicach i Chorzowie pełnią funkcje ekologiczną, gdyż instalacje wodne stały się miejscem w którym owady i ptaki mogą korzystać z wody. Wpisy do ksiąg pamiątkowych mówią o tym, że ogrody biblijne są bardzo potrzebne i stanowią ciekawe dopełnienie wiedzy religijnej przekazywanej na katechezach i w homiliach. Odwiedzający wysoko oceniają poziom artystycznego obiektów i dziękują za przeżycia duchowe, których doznają zwiedzając te ogrody.
Opracowanie: dr hab. inż. Zofia Włodarczyk